از زمان‌های بسیار دور، انسان‌ها برای ساخت خانه‌ها و بناهای خود از خاک به عنوان یکی از ابتدایی‌ترین و در دسترس‌ترین مصالح استفاده می‌کردند. این ماده‌ی طبیعی، نه‌تنها مقاوم، بلکه کاملاً سازگار با محیط زیست است. برخی از برجسته‌ترین بناهای تاریخی جهان که با خشت و گل ساخته شده‌اند، همچنان پس از قرن‌ها پابرجا مانده و شکوه معماری گذشته را به نمایش می‌گذارند. این آثار تاریخی، یادگاری‌های بی‌نظیری از تمدن‌های باستانی هستند که امروزه به عنوان میراث فرهنگی بشر مورد حفاظت قرار گرفته‌اند. در این مقاله از مجله تریپ گردشگری، با چند بنای تاریخی ساخته‌شده از خاک آشنا می‌شویم که همچنان حیرت‌انگیز و استوار باقی مانده‌اند.
بناهای تاریخی ساخته شده از خاک
در ادامه بناهایی را معرفی نموده ایم که جنس آنها به طور کامل از خاک است:
ارگ بم؛ بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان
موقعیت: ایران، استان کرمان قدمت: بیش از ۲۵۰۰ سال
ارگ بم، یکی از شگفت‌انگیزترین بناهای خشتی جهان، در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این ارگ بزرگ که در مسیر جاده‌ی ابریشم ساخته شده است، از گل و خشت بنا شده و روزگاری به عنوان یک مرکز تجاری مهم عمل می‌کرد. اگرچه زلزله‌ی سال ۲۰۰۳ بخش‌هایی از این ارگ را تخریب کرد، اما همچنان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی ایران محسوب می‌شود.
شهر گلی شنقیط؛ گنجینه‌ای در موریتانی
موقعیت: موریتانیقدمت: قرن یازدهم میلادی
شهر شنقیط یکی از شهرهای تاریخی موریتانی است که ساختمان‌های آن از گل و خشت ساخته شده‌اند. این شهر در گذشته یکی از مراکز فرهنگی و علمی مهم شمال آفریقا بوده است. امروزه، بسیاری از بناهای آن در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند و همچنان جذابیت خود را حفظ کرده‌اند.
زیگورات چغازنبیل؛ معبدی از خشت و گل
موقعیت: ایران، خوزستانقدمت: حدود ۳۲۰۰ سال
چغازنبیل یکی از مهمترین بناهای مذهبی دوران عیلامیان است که در جنوب غربی ایران قرار دارد. این زیگورات عظیم که از خشت خام ساخته شده، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری باستانی است و جزو نخستین آثار ایرانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود.
مسجد جنه؛ شاهکار معماری گلی در مالی
موقعیت: مالی، تیمبوکتوقدمت: قرن سیزدهم میلادی
مسجد جنه، یکی از معروف‌ترین بناهای ساخته‌شده از گل در جهان است. این بنا که به بزرگ‌ترین سازه‌ی گلی جهان معروف است، دارای ساختاری منحصر‌به‌فرد است که برای استحکام بیشتر، سالانه با گل تازه پوشیده می‌شود. این مسجد، نمونه‌ای بارز از تلفیق معماری سنتی و کاربردی است.
چرا بناهای خشتی هنوز پابرجا هستند؟
جالب است که با وجود استفاده از خاک در این بناها، همچنان پابرجا و استوار هستند. از جمله مهمترین دلایل برپایی این بناهای خشتی را به موارد زیر نسبت داد:
سازگاری با محیط زیست
خاک، یک ماده‌ی طبیعی و تجدیدپذیر است که تأثیرات زیست‌محیطی کمی دارد. ساخت بناهای خشتی، روشی پایدار و مقرون‌به‌صرفه برای حفظ انرژی و کاهش مصرف منابع است.
استحکام در برابر تغییرات دمایی
بناهای خشتی، دارای خاصیت عایق حرارتی طبیعی هستند که آنها را در برابر گرما و سرما مقاوم می‌کند. این ویژگی، دلیل بقای برخی از این بناها در مناطق کویری و بیابانی است.
مقاومت در برابر زلزله و فرسایش
اگرچه برخی از این بناها در معرض خطر تخریب ناشی از بلایای طبیعی هستند، اما طراحی هوشمندانه‌ی آنها، باعث شده که بسیاری از این سازه‌ها پس از هزاران سال همچنان پابرجا بمانند.
جمع بندی
بناهای خشتی، نه‌تنها بازتابی از مهارت‌های معماری گذشتگان هستند، بلکه نشان‌دهنده‌ی سازگاری انسان با محیط و استفاده‌ی هوشمندانه از منابع طبیعی می‌باشند. از ارگ بم در ایران گرفته تا مسجد جنه در مالی، این شاهکارهای گلی، بخشی از میراث فرهنگی بشر محسوب می‌شوند.